Vorige week had ik een gesprek met een niet nader benoemde Vlaming. Hij was onlangs naar Zuid-Afrika geweest met “Anders dan Anders,” die ‘andere’ touroperator die onder meer toeristen naar Birma brengt en ze laat logeren in dure hotels in handen van corrupte drugsbaronnen die gelieerd zijn met het moordende régime.
De reis naar de Afrikaanse Kaap was bijzonder mooi geweest. “Maar de zwarten, tja, qua verstandelijke vermogens zijn ze toch heel wat minder dan de blanken, dat staat vast. En werken, dat doen ze al helemaal niet.”
Bedremmeldheid tekende de brave man, zijn sociale intelligentie te pletter geslagen tussen enerzijds de loodzware erfenis van Christelijke dogma’s en anderzijds de vloek van het Westerse Vooruitgangsdenken die hem zijn leven lang had doen wroeten zodat hij nu, met zijn zuurverdiende centen, die beperkte opvattingen kon gaan laten bevestigen op reis in den vreemde.
Het viel me moeilijk, niet de discussie aan te gaan. Want wat zeg je tegenover zoveel starheid, het resultaat van 200 jaar ingebeitelde onwetendheid en eurocentrisme in de geschiedenislessen. Als ik denk aan al die ontmoetingen op reis de voorbije jaren, sommige heel waardevol, andere eerder vervelend, maar steeds leerzaam… Wat een onrecht deed ik ze allemaal aan, door niet de discussie aan te gaan. Want hoe vaak heb ik nederig het hoofd gebogen bij de spirituele rijkdom van gemeenschappen die hun leven gebouwd hebben rond waarden in plaats van dingen. Hoe vaak was ik getroffen door het ingewikkelde spel van menselijke verhoudingen, waar fijngevoeligheid een onzichtbaar web spant dat onze op nut gerichte communicatievermogens ver overstijgt.
En heeft deze hardwerkende middenstander zich al eens ooit op sleeptouw laten nemen doorheen onze 4e wereld? Of meent hij dat iedereen die bij ons in de marge van de samenleving leeft de spijtige eigenaar is van minder verstandelijke vermogens?
In vele traditionele samenlevingen in het zuiden is deze ‘uitval’ veel en veel kleiner. Zelfs echte zwakzinnigen worden er opgevangen door de hele gemeenschap. Dát is sociale intelligentie. Elke mens heeft nood aan een gemeenschap die om haar of hem geeft en de kansen biedt te ontwikkelen binnen de eigen culturele paradigma’s. Het is de grond onder onze voeten. Neem dat weg en je creëert een losgeslagen samenleving.
En dan komen we op alles wat misloopt daar. Want wat doe je met samenlevingen wiens dictators bijna stuk voor stuk door het Westen op de troon zijn geplaatst en daar jaren lang zijn gehouden om de belangen van onze en hun elite te behartigen. Dan gaat het nog niet over het koloniale trauma. Nu ondertussen de echte dictators stilaan in onbruik raken komt het neo-liberalisme het werk afmaken. Breng ze maar tot de bedelstaf meneer, laat ze maar afbetalen en de enige verdediging die ze nog rest, sociale cohesie en culturele waardigheid, die nonsens is uit de tijd. Als ze hard werken krijgen ze allen de kans om brave en tevreden consumentjes te worden, net zoals bij ons. Heel makkelijk bovendien, want dan hoef je meteen ook niet meer na te denken.
Ondertussen veranderd dit o-zo-kleine landje ook langzaam maar zeker in een ontwikkelingsland. Niet één zoals dat economisch wordt gedefinieerd in het BNP. Op dat vlak gaat het steeds beter. Neen, een ontwikkelingsland van de geest en het hart. Waar ‘vooruitgang’ wordt gemeten in materiële bezittingen. En waar iedereen moet ‘geactiveerd’ worden in de mallemolen van de arbeidsmarkt. Met als resultaat een zoveelste zwarte zondag.
Om de druk te ontvluchten wil iedereen op gezette tijden naar de zon. Ze hanteren daarbij de misvatting dat de enige prijs die ze daarvoor moeten neertellen bestaat uit een som geld. Maar reizen is niet vrijblijvend. Er zijn waarden in het geding die moeten gerespecteerd worden. We leven in een hachelijke tijd. Want zowel hier als ginder, in de wijde wereld, staan waarden onder druk van dingen.
Het verhaal is allerminst af. Het begint pas. Want hoe staan wij tegenover ons publiek? WETEN mensen wel waarom ze met ons op reis gaan? Of is het gewoon omdat onze prijzen goed liggen, omdat we zo ‘avontuurlijk’ reizen. Omdat het hip staat? Slagen wij er in om de boodschap over te brengen – want we weten dat de bevrediging en de rijkdom oneindig veel groter zijn als ontmoeten het wint van “sights seeing”.
Birma is uit de Joker-brochure gehaald. Bravo. Maar waarom moest dat zo geruisloos verlopen? Waarom geen argumentatie. Kunnen wij ons dan echt niet méér profileren? Schop ze een geweten verdomme!
Het is aan ons. Wat jullie?
