woensdag, mei 09, 2007

Creatief toerisme: "alles beweegt, iedereen leert van iedereen"


Cultuur is een belangrijke troef voor een land of regio dat zijn toerisme wil uitbouwen. Maar hoe kan je cultuur gebruiken om toerisme te promoten? En wat is het resultaat - een hopeloze commercialisering? Onderzoeken hebben aangetoond dat cliché-bevestigend cultuurtoerisme de ontwikkeling van een land eerder remt dan stimuleert. Zo heeft de afdeling duurzaam toerisme bij de UNEP (United Nations Environment Programme) het over allerlei negatieve effecten van toerisme zoals commodificatie, standaardisatie en een verlies van authenticiteit. Verder schrijft antropoloog peter burns in zijn boek "An introduction to tourism and anthropology" (p. 115): "The paradox arising from local-global relationships framed only by a profit motive is that they fail to recognize that in the long-term, this one-sided approach, (...), will cause civil society to implode." Moet er nog zand zijn?

De Nederlandse Stichting Bloem pakte het anders aan. Zij lanceerden recent een nieuw adjectief in het snel uitdijende toerisme-jargon: 'creatief toerisme.' Een term die wel eens snel een begrip zou kunnen worden want de idee slaat aan. Stichting Bloem ondersteund lokale kunstenaars en ambachtslui om hun eigen toerismeprojecten uit te bouwen. Zo kan je als toerist cursussen gaan volgen in pakweg het maken van authentieke batik. Wij hadden een gesprek met Yvon Gijsbers, initiatiefneemster.

Hoe is Stichting Bloem begonnen en vanwaar de keuze voor toerisme als middel voor ontwikkeling?
Stichting BLOEM is een kleine stichting die nog maar net bestaat. Het komt erop neer dat ik (alleen ik) stichting BLOEM ben. Anderhalf jaar geleden is BLOEM opgericht, omdat ik toen het besluit nam een vriend op Lombok (Burhan) te gaan helpen bij het verwezelijken van zijn plannen. Ik richtte BLOEM dus op, maakte een website, en vroeg subsidie aan bij HIVOS, die ik ook kreeg. Dat was het begin. Burhan heb ik overigens in 2002 ontmoet toen ik de eerste keer op Lombok was (ik belandde daar tijdens een onbedoelde stop-over, op weg terug naar huis). Zijn plannen om een culturele plek te starten voor dorpelingen en zijn visie op toerisme, sloten precies aan bij mijn ideeen over mooi toerisme & ontwikkeling. We hebben het plan samen uitgewerkt.
Ik heb nooit echt 'gekozen' voor het onderwerp 'toerisme als middel voor ontwikkeling'. Het is zo gegroeid. Als industrieel ontwerper gaf ik theoretische kritiek op ons productie-consumptiesysteem en de rol van de ontwerper daarin, omdat ik zag dat we zo strak denken vanuit ons rationeel-analytische denkkader. Maar daar kwam ik natuurlijk helemaal niet uit. Toen ik veel ging reizen, vond ik in andere culturen zulke andere manieren van denken en leven, raakte ik geinteresseerd in andere wereldbeelden, probeerde ik me in te leven en die te begrijpen. Zo kwam het dat ik me in wilde gaan zetten voor het uitwisselen van wereldbeelden tussen mensen uit verschillende culturen. Ook omdat ik meen dat 'ontwikkelinghulp' twee kanten op zou moeten werken. Van zuid naar noord, en van noord naar zuid. Met BLOEM kon ik allerlei zaken die me boeien samen brengen.

Ik wil graag dat BLOEM gaat groeien. Het onderwerp slaat namelijk zo aan, heeft zoveel potentie en is bovenal zo leuk. Op dit moment ben ik de strategie aan het bedenken die BLOEM van 'vrijwilligerswerk-eenmansinitiatief' moet veranderen in een 'professionele stichting'. Zodat ik, en nog een of twee mensen (betaald en dus voltijds) kunnen werken aan de plannen die ik in het persbericht heb beschreven.

Op welke manier komen jullie toerisme-projecten tot stand? Zetten jullie zelf nieuwe projecten op of gaan jullie met bestaande lokale initiatieven in zee?

BLOEM wil in geen geval zelf projecten opzetten. Het initiatief moet bij de lokale mensen liggen (net zoals dat ging bij LAILA). Het zou leuk zijn, om meer mensen zoals Burhan te kennen (dus lokale, visionaire ambachts/kunstmensen die bovendien betrouwbaar zijn) maar dan in andere landen. Maar die kent BLOEM niet. In de praktijk is het dus het handigst om uit te gaan van reeds bestaande lokale initiatieven. BLOEM is van plan om informatie over bestaande projecten (inheemse kunstenaarsinitiatieven, workshopplekken die niet door westerse mensen zijn opgezet, enz.) te gaan verzamelen. Om vervolgens met een aantal interessante initiatieven te gaan praten en eventueel samen een project op te zetten.

Zoeken jullie actief naar partners in het zuiden met goede ideeën rond toerisme?


Ja dus. Dat willen we wel gaan doen. Want dat is uiteindelijk de beste manier om een mooi project te ontwikkelen (wanneer het initatief volledig bij de mensen daar ligt). Maar het kan ook gebeuren, dat BLOEM lokale kunstenaars of toerisme-organisaties op goede ideeen rond toerisme brengt. Op Lombok, bijvoorbeeld, is er nu een lokale organisatie (een goeie organisatie, die eerder een internationale prijs voor duurzaam toerisme heeft gewonnen) bezig met het ontwikkelen van creatief toerisme naar aanleiding van LAILA. Dat is natuurlijk nog veel mooier.. wanneer BLOEM alleen maar iets hoeft aan te zwengelen (door met enthousiasme een leuk toerisme concept te verkondigen) en de projecten daarna uit zichzelf ontstaan.

In het voorbeeld van het dorp op Lombok gaat het over vakanties voor het hele gezin: is dat belangrijk voor jullie, ik bedoel, kiezen jullie er bewust voor om ook gezinnen met kinderen aan te trekken voor de 'creatieve vakanties' ?

Ik denk dat 'het gezin' een heel geschikte doelgroep is voor creatieve vakanties. Kinderen zijn onbevooroordeeld en staan open voor die creatieve culturele uitwisseling. Zeker in Lombok is het leuk voor het gezin, omdat lokale kinderen daar ook werken. Dat is leuk voor alle kinderen en de ouders. Bovendien neemt het aantal gezinnen dat op verre vakantie gaat volgens mij enorm toe. Dus ook de behoefte aan verre toeristische attracties die leuk zijn voor kleine mensen.
Maar het is niet de enige doelgroep waar BLOEM zich op richt. Er gaat binnenkort bijvoorbeeld ook een pr-mailing naar kunst en vormgeef opleidingen en tijdschriften, om de 'creatieve professionele doelgroep' bekend te maken met creatief toerisme.

De workshops worden gegeven door inheemse kunstenaars - krijgen die lokale mensen opleiding in lesgeven - hoe ziet jullie ondersteuning eruit?
Nee, ze krijgen geen opleiding in lesgeven. De workshops worden soms gegeven door inheemse kunstenaars en meestal door inheemse ambachtslieden. Tot nu toe gaat het geweldig goed, precies zoals het gaat. De mannen en vrouwen zijn erg enthousiast, en vinden het maar wat leuk om hun ambacht uit te leggen aan toeristen. Die dames die mij weven hebben geleerd waren bijvoorbeeld ontzettend verbaasd dat ik ('in hun ogen een rijke, sjieke, westerse dame die toch wel iets beters te doen heeft dan te WEVEN') het echt leuk vond om het werk te leren dat zij dag in dag uit doen. Ze weten als de beste hoe ze het uit moeten leggen, en doen het goed. Bovendien 'rouleren' de docenten, zodat er meer lokale mensen mee kunnen doen.

Eerder dan aan het opleiden van de docenten, denkt BLOEM aan het 'voorlichten' van de toerist hoe deze een workshop moet volgen. Ik zou erg graag een soort 'inspiratieboekje' voor de workshopper maken: een boekje vol uitleg over de lokale cultuur, mythen, wereldbeeld, geschiedenis van de ambachten, voorbeelden van produkten, en ook vergelijkingen met onze westerse manier van denken, etc. Het idee van dit moet ik nog uitwerken. Maar het doel is de toerist te helpen bij het begrijpen van de plek waar hij/zij is.

jullie adviseren ook westerse reisorganisaties bij de strategische ontwikkeling op het gebied van duurzaam cultuurtoerisme. Hoe ziet zo'n traject eruit? Stel dat bvb een Vlaamse touroperator die weg wil opgaan...

Ja.. ook dit is een deel van de nieuwe BLOEM strategie. We doen dit nog niet, maar gaan het doen. Vakantie is een produkt. En net zoals bedrijven hun produkten blijven ontwikkelen door ze aan te passen aan de markt en technische mogelijkheden, is het als toerisme-bedrijf goed je vakantie te ontwikkelen. BLOEM heeft de expertise van ingenieur-produktontwikkelaar maar ook ontwerpmethodoloog (mijn achtergrond) en past die toe op cultuurtoerisme. Hoe dat traject er precies uit gaat zien, is moeilijk kort uit te leggen. Maar het komt erop neer, dat je vakanties gaat ontwikkelen vanuit een ander BEELD van de wereld waarin je op vakantie gaat. Niet het beeld: het mobiele en rijke Noord bezoekt het zielige, arme, zittende Zuid (volgens mij nog een gedachtengoed-erfenis van onze koloniale tijd). Maar bijvoorbeeld het beeld: alles en iedereen op de wereld beweegt, en staat met elkaar in contact. Iedereen leert van iedereen. Vakantie biedt de mogelijkheid anderen op de wereld te ontmoeten. Klinkt wat suf misschien, maar als je werkelijk een nieuw vakantieconcept gaat ontwikkkelen vanuit deze visie (of: deze wenselijke interactie tijdens vakantie), dan kom je op een heel nieuw vakantieprogramma, een nieuw vakantiemerk, een nieuw reisbureau.

Hoe ver staat het Creative Tourism Network - waar zijn ze actief, hebben jullie een focus op bepaalde landen of willen jullie gewoon overal deze ontwikkelingen stimuleren?

Het staat nog in kinderschoenen. Alleen LAILA bestaat, en de samenwerking met de lokale organisatie waar ik het eerder over had. Er is geen focus op bepaalde landen. BLOEM gaat waar de wind waait.

2 opmerkingen:

Anoniem zei

Groeten uit Skandinavie,
hoe kan ik in contact komen met de stichting Bloem?

Koen Stuyck zei

Beste Sarism,

Het adres van Yvon Bloem dat ik nog heb is: yvon@stichtingbloem.nl
Ik weet niet of het nog werkt.

Succes,

K.